Kan voeding inflammatie beteugelen?

Er zijn meer dan dertigduizend peer-reviewed artikelen gepubliceerd over de relatie tussen voeding, inflammatie en gezondheidsuitkomsten.1 Op basis van deze omvangrijke literatuur staat het vast dat laaggradige, chronische systemische ontsteking is geassocieerd met de meeste niet-overdraagbare ziekten, waaronder: diabetes, zwaarlijvigheid, hart- en vaatziekten, kankers, ademhalings- en musculoskeletale aandoeningen, evenals een verminderde neurologische ontwikkeling en nadelige gevolgen voor de geestelijke gezondheid. Een anti-inflammatoire voeding inclusief suppletie kan helpen in de strijd tegen chronische systemische ontsteking. Daarbij ondersteund door een gezonde leefstijl waarbij voldoende slaap, stress- en gewichtsmanagement van het grootste belang zijn.2,3

Hoe ziet een anti-inflammatoire voeding eruit? Een veel gebruikte methode voor het bepalen van de inflammatoire waarde van voedingsbestanddelen is de dietary inflammatory index (DII®), die gebaseerd is op 45 voedingsbestanddelen waaronder macronutriënten, vitamines, mineralen, flavonoïden, specerijen en kruiden.4 Een hoge DII®-score betekent dat de voeding vooral een pro-inflammatoire impact heeft, terwijl een lage DII®-score wijst op een anti-inflammatoire impact.5 De ontwikkeling van de DII® begon in 20046-9 en de eerste editie verscheen in 2009.10 Voor het opstellen van de DII®-index werden peer-reviewed publicaties gescreend op het effect van voeding op inflammatie. Van elk voedingsbestanddeel is vastgelegd in welke mate dit bijdraagt aan het verhogen of verlagen van zes inflammatoire biomarkers, namelijk: IL1β, IL4, IL6, IL10, TNFα en CRP. Op dit moment zijn er dertig validatiestudies uitgevoerd naar het verband tussen DII®-scores en verschillende ontstekingsmarkers, met name in westerse landen.5, 11-14
Op basis van meta-analyses is er een 23% verhoogd risico op sterfte door alle oorzaken in de hoogste DII®-categorieën versus de laagste, wat de koppeling bevestigt van pro-inflammatoire voeding met een groter sterfterisico.15

Voedingspatronen

Op basis van analyse van inflammatoire factoren kunnen we een aantal voedingspatronen onderscheiden.16

Het mediterrane voedingspatroon is rijk aan anti-inflammatoire bestanddelen, gekenmerkt door een hogere inname van rauwe of gekookte gele groenten, groene bladgroenten, gefermenteerde groenten, tomaten, noten, zaden, ongezoete dranken, ongeraffineerde granen, olijven, knoflook, uien, magere (gefermenteerde) zuivelproducten, eieren, vis, kiemen, aardappelen, gedroogd fruit en rode wijn met mate. Kortom, een anti-inflammatoire voeding bestaat uit een overwegend plantaardige voeding rijk aan voedingsvezels, onverzadigde vetzuren, magnesium, vitamine A, B1, B2, B5, C, E, foliumzuur en bètacaroteen.

Ook een vegetarische voeding is een optie om inflammatie te beteugelen. De auteurs van een review van veertig studies in 2019 concludeerden dat mensen die een overwegend vegetarische voeding gebruiken meer kans hebben op lage spiegels van verschillende inflammatoire biomarkers.17,18

Het westerse voedingspatroon heeft vooral pro-inflammatoire kenmerken door een hogere inname van verzadigde vetzuren, transvetzuren en suikers uit bewerkte voeding zoals mayonaise, vetrijke zuivel, frisdranken, harde vetten (margarine, bakvet en reuzel), vruchtensappen, gefrituurde producten (frites en snacks), pizza, snoep, gebak en (bewerkt) rood vlees (burgers, steaks, hotdogs, worstjes).

[[{"fid":"9495","view_mode":"default","fields":{"format":"default","field_file_image_alt_text[und][0][value]":"Voeding tegen laaggradige ontsteking","field_file_image_title_text[und][0][value]":"Voeding tegen laaggradige ontsteking"},"type":"media","field_deltas":{"1":{"format":"default","field_file_image_alt_text[und][0][value]":"Voeding tegen laaggradige ontsteking","field_file_image_title_text[und][0][value]":"Voeding tegen laaggradige ontsteking"}},"attributes":{"alt":"Voeding tegen laaggradige ontsteking","title":"Voeding tegen laaggradige ontsteking","class":"media-element file-default","data-delta":"1"}}]]

Anti-inflammatoire componenten DII®-index

Voedingsvezels

Voedingsvezels behoren tot de meest ontstekingsremmende componenten van de DII®. Voorlopig is het niet duidelijk of ze allemaal even ontstekingsremmend zijn. Sommige onderzoeken suggereren dat voor ontstekingsremmende effecten vooral fermenteerbare vezels van belang zijn. Butyraat, een korteketenvetzuur dat door fermentatie wordt geproduceerd, voedt de enterocyten en helpt de normale barrière van de darmwand te behouden. Dit belemmert de opname van stoffen die inflammatie kunnen bevorderen.19 Fermenteerbare vezels ofwel prebiotica zoals inuline en fructo-oligosacchariden (FOS) zijn van nature te vinden in ui, banaan, artisjokken, knoflook, asperge, schorseneer, prei, ui, arrowroot, zoete aardappelen, aardpeer en de cichoreiwortel. De prebiotische galacto-oligosacchariden (GOS) komen voornamelijk uit bonen en peulvruchten. Het fermenteerbare natuurlijk resistent zetmeel komt voor in groene bananen, linzen, zilvervliesrijst, bruine bonen, kikkererwten en aardappelen. Juist omdat voedingsvezels zoveel verschillende effecten hebben in het lichaam is het belangrijk ze uit zoveel mogelijk verschillende bronnen te consumeren.

Specerijen en kruiden

Specerijen en kruiden bevatten fytochemicaliën (natuurlijke plantenbestanddelen) die deel uitmaken van de DII®. Kurkuma, dat de verbinding curcumine bevat, heeft de hoogste ontstekingsremmende score van deze groep. Gember en knoflook scoren ook bijzonder hoog. Daarnaast verdienen rozemarijn, tijm, oregano, saffraan, peper en eugenol (bestanddeel in kruidnagel) een gunstige plek in de DII®. Kruidentheeën zijn niet opgenomen in de DII®. Zwarte en groene thee scoren hoog in de DII®. Hoewel de concentratie in catechines verschilt tussen groene en zwarte thee, maakt de DII® hierin geen onderscheid. Dit omdat studies ook geen duidelijk onderscheid maken.

Groenten en fruit

Groenten en fruit zijn niet als zodanig opgenomen in de DII®-index, maar het zijn wel de bronnen van veel nutriënten en fytochemicaliën (caroteen, vitamine C en flavonoïden), die in de DII®-index aangemerkt zijn als anti-inflammatoir:

  • bètacaroteen (groene groenten zoals broccoli en spruitjes, oranje producten zoals wortelen, pompoen, meloen en verse of gedroogde abrikozen);
  • vitamine C (bloemkool, paprika, kiwi- en citrusfruit en bessen);
  • flavonolen (uit, appel, spinazie en kool);
  • flavanonen (sinaasappels en grapefruit);
  • flavonen (peterselie, artisjok en bleekselderij);
  • isoflavonen (uit soja en andere groenten);
  • flavan-3-olen of catechines (groene en zwarte thee, chocolade en cacao);
  • anthocyanidines (bessen, rode druiven, kersen en rode kool).

Aangezien groenten en fruit een variëteit aan ontstekingsremmende bestanddelen bevatten, is het belangrijk om wekelijks zoveel mogelijk variatie aan te brengen in groenten en fruit.

Meervoudig onverzadigde vetzuren

Omega-3-vetzuren (zalm, sardines, makreel, haring) staan bekend om hun anti-inflammatoire werking, terwijl omega-6-vetzuren gezien worden als pro-inflammatoir. Recenter onderzoek echter ondersteunt dit niet zo duidelijk. Als vervanging voor verzadigd of transvet helpen omega-6-vetzuren - hoewel niet zo sterk als omega-3-vetzuren - ontstekingsmarkers te verlagen en zijn ze geassocieerd met een lager risico op cardiovasculaire aandoeningen.20 We consumeren echter geen omega-6-vetzuren, maar noten, zaden of oliën. Deze hebben uiteraard een andere gezondheidswaarde dan bewerkte bakkerijproducten en kant-en-klaarmaaltijden op basis van plantaardige oliën.

Inflammatiewaarde van de totale voeding

Het ontstekingsremmende effect van voeding is het resultaat van levensmiddelen met een verscheidenheid aan nutriënten en verbindingen. De kracht van de DII®-score is dan ook dat alle componenten van een voeding bij elkaar de inflammatoire waarde bepalen. Elke eenheid verhoging in DII®-score is geassocieerd met een 10% toename van het risico op een verhoogd CRP (>3.0 mg/L).21,5 In een Amerikaanse studie hadden mensen die zich bevonden in het hoogste quartiel van de DII®-scores een 37% hogere kans op een verhoogd CRP dan degenen met de laagste scores. Dit verband werd vastgesteld na correctie voor ontstekingsbevorderende factoren.22

Voedingssupplementen23

Als er sprake is van (chronische) inflammatie, kunnen voedingssupplementen naast een anti-inflammatoir voedingspatroon ondersteuning bieden. Het type inflammatie (laaggradig of lokaal) bepaalt de keuze van het voedingssupplement. Het voert te ver om alle anti-inflammatoire nutriënten uitgebreid te behandelen. De meest bekende zijn vitamines (A, enkele B-vitamines, C, D, E en K), mineralen (zink, selenium en magnesium), plantenextracten (kurkuma, gember, knoflook, boswellia, cat’s claw, wilde marjolein, schietwilg, groene thee, groenlipmossel, grote brandnetel), probiotica en specifieke voedingsbestanddelen zoals EPA en DHA (geconcentreerde visolie), resveratrol, bromelaïne, astaxanthine, bioflavonoïden (OPC, quercetine), alfaliponzuur, MSM, PEA, SAM-e lactoferrine en capsaïcine (uit pepers).

Andere leefstijlfactoren

Samenvattend kunnen we concluderen dat een anti-inflammatoire voeding bestaat uit een gevarieerde, overwegend plantaardige voeding, aangevuld met vis, die veel gelijkenis heeft met een mediterrane voeding.

Uiteraard wordt inflammatie niet alleen veroorzaakt door voeding, maar ook door andere leefstijlfactoren zoals overgewicht, (mentale) stress, roken, bewegingsarmoede, slaaptekort, medicatiegebruik en een slechte toestand van het gebit, maag en darmen.24,25,26 Ook de manier waarop voedsel bereid wordt, kan tot meer of minder ontstekingen leiden (frituren en bakken). Hoewel we jarenlang verkondigd hebben dat zes eetmomenten per dag de gouden standaard is, lijken minder eetmomenten op een dag te leiden tot minder ontstekingsreacties.27 Maximaal drie maaltijden per dag voorkomt een hoge calorie-inname en de productie van pro-inflammatoire cytokines. Zie het kader voor een kort overzicht van een anti-inflammatoire leefstijl.

tabel Anti-inflammatoire leefstijl
Algemeen: Zorg voor voldoende slaap, beweging, ontspanning en een gezond gewicht. Eet maximaal drie keer per dag. Zorg voor een gezond gewicht, verzorg het gebit, vermijd roken en waar mogelijk ook medicatiegebruik. Kies voor puur en onbewerkt voedsel met veel variatie, bij voorkeur biologisch. Vul de voeding indien nodig aan met voedingssupplementen met anti-inflammatoire eigenschappen.
Consumeer meerConsumeer minder
Groenten en fruit met extra aandacht voor variatie in kleur. Maak rijkelijk gebruik van ui, pepers, knoflook en gember.Zoete nagerechten, gebak en ander voedsel dat rijk is aan suiker en transvetzuren. Eet donkere chocolade met mate (70% cacao).
Vette vis (1x per week) en visolie, ongezouten noten en zaden en plantaardige olie die rijk is aan enkelvoudig onverzadigde vetzuren en omega-3-vetzuren zoals olijf-, walnoot- en lijnzaadolie.Geraffineerde plantaardige oliën zoals zonnebloem-, mais-, soja-, saffloer- en tarwekiemolie.
Peulvruchten en volkoren granen die rijk zijn aan voedingsvezels.Bewerkt vlees, vleeswaren en snacks, met name de gefrituurde soorten.
Drink groene thee (minimaal drie kopjes per dag), gemberthee en muntthee.Frisdrank en alcoholische dranken.
 Zuivelproducten, kies voor de gefermenteerde soorten.
 Voedsel dat intolerantie triggert zoals zuivel, tarwe, eieren en kunstmatige geur-, kleur- en smaakstoffen.
Open access

Auteur

Andrea van Vuuren

Trefwoorden

Verschenen in

Referenties

  1. Phillips CM, Chen LW, Heude B, et al. Dietary inflammatory index and non-communicable disease risk: a narrative review. Nutrients. 2019;11(8):1873.

  2. Byrd DA, Judd SE, Flanders WD, et al. Development and validation of novel dietary and lifestyle inflammation scores. J Nutr. 2019;149(12):2206-2218.

  3. Minihane AM, Vinoy S, Russell WR, et al. Low-grade inflammation, diet composition and health: current research evidence and its translation. Br J Nutr. 2015;114(7):999-1012.

  4. Shivappa N, Steck SE, Hurley TG, et al. Designing and developing a literature-derived, population-based dietary inflammatory index. Public Health Nutr. 2014;17(8):1689-1696.

  5. Shivappa N, Steck SE, Hurley TG, et al. A population-based dietary inflammatory index predicts levels of C-reactive protein in the Seasonal Variation of Blood Cholesterol Study (SEASONS). Public Health Nutr. 2014;17(8):1825-1833.

  6. Elenkov IJ, Iezzoni DG, Daly A, et al. Cytokine dysregulation, inflammation and well-being. Neuroimmunomodulation. 2005;12(5):255-269.

  7. Duchesne E, Dufresne SS, Dumont NA. Impact of inflammation and anti-inflammatory modalities on skeletal muscle healing: from fundamental research to the clinic. Phys Ther. 2017;97(8):807-817.

  8. Giugliano D, Ceriello A, Esposito K. The effects of diet on inflammation: emphasis on the metabolic syndrome. J Am Coll Cardiol. 2006;48(4):677-685.

  9. Zitvogel L, Pietrocola F, Kroemer G. Nutrition, inflammation and cancer. Nat Immunol. 2017;18(8):843-850.

  10. Cavicchia PP, Steck SE, Hurley TG, et al. A new dietary inflammatory index predicts interval changes in serum high-sensitivity C-reactive protein. J Nutr. 2009;139(12):2365-2372.

  11. Shivappa N, Wirth MD, Hurley TG, et al. Association between the dietary inflammatory index (DII) and telomere length and C‐reactive protein from the National Health and Nutrition Examination Survey‐1999–2002. Mol Nutr Food Res. 2017;61(4):1600630.

  12. Shivappa N, Bonaccio M, Hebert JR, et al. Association of proinflammatory diet with low-grade inflammation: results from the Moli-sani study. Nutrition. 2018;54:182-188.

  13. Yang Y, Hozawa A, Kogure M, et al. Dietary inflammatory index positively associated with high-sensitivity C-reactive protein level in Japanese from NIPPON DATA2010. J Epidemiol. 2020;30(2):98-107.

  14. Kotemori A, Sawada N, Iwasaki M, et al. Dietary inflammatory index is associated with inflammation in Japanese men. Front Nutr. 2021;8:139.

  15. Garcia-Arellano A, Martínez-González MA, Ramallal R, et al. Dietary inflammatory index and all-cause mortality in large cohorts: The SUN and PREDIMED studies. Clin Nutr. 2019;38(3):1221-1231.

  16. Saghafi-Asl M, Mirmajidi S, Jafarabadi MA, et al. The association of dietary patterns with dietary inflammatory index, systemic inflammation, and insulin resistance, in apparently healthy individuals with obesity. Sci Rep. 2021;11(1):1-8.

  17. Craddock JC, Neale EP, Peoples GE, et al. Vegetarian-based dietary patterns and their relation with inflammatory and immune biomarkers: a systematic review and meta-analysis. Adv Nutr. 2019;10(3):433-451.

  18. Franco-de-Moraes AC, de Almeida-Pititto B, da Rocha Fernandes G, et al. Worse inflammatory profile in omnivores than in vegetarians associates with the gut microbiota composition. Diabetol Metab Syndr. 2017;9(1):1-8.

  19. Brahe LK, Astrup A, Larsen LH. Is butyrate the link between diet, intestinal microbiota and obesity‐related metabolic diseases? Obes Rev. 2013;14(12):950-959.

  20. Kris-Etherton P, Fleming J, Harris WS. The debate about n-6 polyunsaturated fatty acid recommendations for cardiovascular health. J Am Diet Assoc. 2010;110(2):201-204.

  21. Shivappa N, Hebert JR, Behrooz M, et al. Dietary inflammatory index and risk of multiple sclerosis in a case-control study from Iran. Neuroepidemiology. 2016;47(1):26-31.

  22. Shivappa N. Dietary inflammatory index and its relationship with inflammation, metabolic biomarkers and mortality. Published online 2014.

  23. AlAli M, Alqubaisy M, Aljaafari MN, et al. Nutraceuticals: Transformation of Conventional Foods into Health Promoters/Disease Preventers and Safety Considerations. Molecules. 2021;26(9):2540.

  24. Tryon MS, Carter CS, DeCant R, et al. Chronic stress exposure may affect the brain’s response to high calorie food cues and predispose to obesogenic eating habits. Physiol Behav. 2013;120:233-242.

  25. Irwin MR, Opp MR. Sleep health: reciprocal regulation of sleep and innate immunity. Neuropsychopharmacology. 2017;42(1):129-155.

  26. Liu R, Nikolajczyk BS. Tissue immune cells fuel obesity-associated inflammation in adipose tissue and beyond. Front Immunol. 2019;10:1587.

  27. Dror E, Dalmas E, Meier DT, et al. Postprandial macrophage-derived IL-1β stimulates insulin, and both synergistically promote glucose disposal and inflammation. Nat Immunol. 2017;18(3):283-292.