Wat is gezondheid? Waaraan moet een gezond lichaam voldoen? Toen Cornelis Moerman afgestudeerd was in 1929, waren dat de vragen waar hij mee worstelde. Hij had veel geleerd over ziekte, maar wat was gezondheid eigenlijk?

Om wijzer te worden over de vragen die hij met betrekking tot gezondheid heeft, verdiept hij zich in het kankervraagstuk. Hij doet onderzoek met zijn kolonies postduiven waar hij van jongs af intensief mee bezig is. Bij gezonde duiven kon geen kanker worden verwekt. Dat was in die tijd bekend. Maar waarom lukte dat niet, terwijl het bij andere proefdieren wel kan? Die vraag triggert Moerman.

Heeft dat met voeding te maken?, vraagt hij zich af. Om te zien welke voedingsstoffen essentieel zijn voor een optimale gezondheid, zet Moerman groepen kerngezonde duiven op een slecht dieet om te zien wat dit met hun gezondheid doet. De duiven degenereren, verzwakken en leveren geen vluchtprestaties meer. Maar wanneer hij ze weer optimaal voedt, ziet hij ze ook weer herstellen en krachtig en gezond worden. De voeding van duiven (groenten, zaden, peulvruchten, erwten) lijkt op dat wat mensen (in die tijd) eten.

Aldus experimenterend komt Moerman – in de jaren dertig van de vorige eeuw – op het spoor van een aantal stoffen die voor een goede gezondheid van vitaal belang zijn: ijzer, zwavel, jodium, citroenzuur, de vitamines A, C en E en B-complex. Hij ontwikkelt een strategie om tekorten aan deze noodzakelijke stoffen met een dieet aan te pakken. Zijn voedingsvoorschrift past op een A4-tje. Kankerpatiënten die hem consulteren, schrijft hij het dieet voor. Op basis van lichamelijk onderzoek en scherpe waarneming formuleert hij een aantal klinische symptomen die tekorten verraden en schrijft hij op basis daarvan ook supplementen voor. Het dieet, de gezonde voeding, is het fundament van de behandeling.

Moerman 2.0

Moerman is overtuigd van de kracht en waarde van zijn dieet, maar benadrukt dat zijn opvolgers de therapie verder moeten ontwikkelen. Hij leidt artsen op en geeft ze die opdracht mee. Deze ‘Moerman-artsen’ verenigen zich en werken sinds 5 september 1997 onder de naam ‘Artsenvereniging voor niet-toxische tumortherapie’ (ANTTT). Het uitgangspunt van de niet-toxische tumortherapie (NTTT) is dat je kanker bestrijdt door het eigen immuunsysteem te versterken. Dat doe je met optimale voeding, beweging, rust en op de persoon afgestemde (voedings)supplementen: vitamines, mineralen, aminozuren, probiotica en enzymen, tumorremmende stoffen en immuunstimulerende middelen. 'Op deze manier kan de tumor effectiever worden bestreden en de patiënt kan de chemotherapeutische behandeling beter verdragen', vertelt Roland Lugten, arts en voorzitter van de NTTT-werkgroep, als onderdeel van de Artsen Vereniging Integrale Geneeskunde.

De therapie is gericht op het optimaliseren van de stofwisseling door het lichaam te ontgiften en ontstekingsprocessen te verminderen. Dit geeft het immuunsysteem de ruimte om zich primair op de tumor te richten. 'Voeding is de basis die door artsen als Moerman, maar ook door tijdgenoten als Max Gerson is neergezet', zegt Lugten.

Waar Moerman het had over een ‘deraillement van de stofwisseling’ spreekt een NTTT-arts over laaggradige ontsteking. 'Dat is de basis van alle chronische ziekten waarvan kanker er een is. Voeding die een toename geeft van toxines in het systeem – en niet goed is voor de integriteit van je darmen – is minder goede voeding. Hoe biologischer en natuurlijker, en mooier bereid, hoe beter het is.'

MMV – sinds 1974

Voor uitbehandelde patiënten was de therapie van Moerman een laatste strohalm. De Moermanvereniging is opgericht door twee strijdbare vrouwen: Gré Strating en Martje van Tyum. Gré’s zoontje Theo was na een operatie van een hersentumor uitbehandeld. Zijn ouders kregen hem mee naar huis met de mededeling ’dat het niet lang meer zou duren’ voor hij zou overlijden. Verpleegkundige Martje zette haar op het spoor van dokter Moerman en nadat ze met de therapie begon, zag ze haar kind opknappen.

Gré en Martje wilden zoveel mogelijk mensen voorzien van informatie over deze natuurlijke bestrijding van kanker. De aanvankelijk gestencilde nieuwsbrief van de vereniging groeide uit tot een journalistiek volwaardig verenigingsblad, Uitzicht. 'De titel zegt genoeg', aldus journalist Cor van Groningen die vanaf de begintijd bij de vereniging betrokken is. 'De diagnose kanker komt bij velen binnen als een doodvonnis. Het slaat de bodem onder het bestaan vandaan en zorgt voor gevoelens van machteloosheid. Met de keuze voor een ander voedingspatroon kan je zelf weer iets doen aan deze uitzichtloze situatie. Dat geeft een ander perspectief. Je ondergaat geen behandeling, maar bent actief bij je behandeling betrokken. Met de keuze voor een dieet pak je de regie terug.'

De mensen die Moerman in zijn praktijk behandelde, knapten regelmatig aanzienlijk op. Een aantal van hen genas ook. In 1991 bleek uit een retrospectief onderzoek onder een streng geselecteerde groep van zijn patiënten, dat 21 van hen genazen van kanker, uitsluitend op basis van de Moermantherapie. Al deze gevallen zijn grondig gedocumenteerd en bestudeerd. Een van hen is Leo Groeneweg die in 1984 met de diagnose ‘kleincellig bronchuscarcinoom’ naar huis werd gestuurd.

Terminaal

'Ik had nog hooguit twee jaar te leven', zegt hij. Hij was toen 34 jaar. De artsen boden hem chemo- en radiotherapie aan. Die zouden slechts zijn leven verlengen, maar de kanker niet genezen. Leo zag ervan af. Hij had zijn opa – die ook longkanker had – zien aftakelen door de gevolgen van deze behandelingen. 'Als oudste kleinzoon van 21 was ik intensief betrokken bij de lichamelijke verzorging van mijn opa in de laatste weken. Ik heb hem ernstig zien lijden', vertelt Leo.

Daarom ging Leo naar dokter Moerman. 'Vrijdags verliet ik het ziekenhuis en maandagavond zat ik op het spreekuur bij Moerman. Een rijzige man, strak in het pak en met een puntgave huid, al was hij ver in de tachtig. Hij bekeek mijn handen, nagels, tong, haren, besteedde aandacht aan – in mijn ogen – kleine dingen. Hij sprak niet veel, maar gaf me wel vertrouwen. "Ik ga je helpen, jongen. Dit komt goed."' Verbeterpunten waren er genoeg. Hij rookte flink en dronk stevig. Daarnaast at hij veel vlees en sportte nooit. Na het consult bij Moerman deden zijn vrouw en hij alles wat ongezond was rigoureus de deur uit: van voedingsmiddelen uit pakjes en zakjes, witmeelproducten, de frituurpan en het vet dat daarin hoort. Ook startte hij met bewegen. Dagelijks fietste hij achttien kilometer heen en terug naar zijn werkgever in de Rotterdamse Botlek. Ook ging hij hardlopen en zwemmen.

'Mijn immuunsysteem ging als een tierelier aan de gang met die kanker. Binnen een half jaar was het gezwel de helft kleiner, bleek uit een ziekenhuisscan.' Op de bronchoscopie twee jaar later was geen spoor van kwaadaardige cellen meer te zien. 'Wel is nog altijd een lichte waas te zien op de foto op de plek waar de tumor zat, alsof er een ontsteking heeft gezeten.'

Het verhaal van Leo Groeneweg staat onder ‘casus 12’ beschreven in het al genoemde retrospectief onderzoek van 1991.

Rolstoel

Ook Mike Straks (35) werd met een palliatieve kuur naar huis gestuurd. Negen jaar geleden kreeg hij last van een buikpijn die niet over ging, maar steeds erger werd. Onderzoek in de Daniel den Hoed kliniek in Rotterdam wees uit dat Mike een kleincellig sarcoom ter grootte van zestien centimeter tussen de darmen en de nieren had, met uitzaaiingen in lever en longen. Door de pijn en algehele vermoeidheid kon hij amper meer lopen. 'Ik werd met een rolstoel het ziekenhuis ingereden. De oncoloog bood een palliatieve chemo aan in de hoop mijn leven een jaar te rekken. Het betekende dat ik terminaal was. Ik was jong, sportief, net klaar met mijn Master of Business Administration (MBA). Kanker was wel het laatste wat ik had verwacht.'

De oncoloog wilde de chemobehandeling na de vijfde kuur afbreken, omdat zijn bloedwaarden niet voldoende herstelden. 'Het lichaam moet voldoende witte bloedlichaampjes blijven aanmaken. Bij mij gebeurde dat te weinig.'

Op zoek naar alternatieven stuitte hij op de website van MMV en Uitzicht. De verhalen van mensen die, in vergelijkbare uitzichtloze omstandigheden verkerend, herstel vonden door het volgen van een dieet, waren bemoedigend. 'De meesten lukte het de kanker terug te dringen, sommigen zijn zelfs volledig genezen. Dat motiveerde me om het ook te proberen.'

’Schoon’

Mike consulteerde een NTTT-arts in zijn regio. Die schreef hem een suikervrij dieet voor, bestaande uit onbewerkte biologische voeding aangevuld met supplementen. Al een week nadat hij zich op deze manier voedde, kon de chemokuur worden hervat. 'De witte bloedlichaampjes herstelden zich weer', vertelt Mike. 'Voor mij een teken om ermee door te gaan. De chemo sloeg zo goed aan dat de tumor na een jaar operabel was.'

Begin 2016 werd de tumor verwijderd, inclusief een stukje van de lever en de helft van zijn hoefijzernier. De laatste CT-scan eind 2017 gaf goed nieuws. Mike: 'Ik ben nu bijna acht jaar schoon. Alles is weg. Afgezien van vermoeidheid gaat het prima met mij.' Mike voedt zich nog steeds volgens de adviezen van de arts en is ervan overtuigd dat het hem – in combinatie met de chemo – gered heeft. 'De chemo vernietigde de kankercellen. Via voeding en suppletie gaf ik mijn lichaam de bouwstoffen die het nodig had onder deze zware omstandigheden. Zonder dieet was ik er niet meer geweest.'

Protocol

Lid zijn van MMV geeft steun, niet in de laatste plaats vanwege het contact met lotgenoten die ook kiezen voor volwaardige voeding. Dat ondersteunt, ook in de gesprekken met de artsen, waarbij het protocol vaak leidend is. Imca Abma (60), een fysiotherapeut die zich specialiseerde in ademhalings- en ontspanningstherapie, stelde in 2014 de operatieve verwijdering van een borsttumor uit om haar immuunsysteem met voeding, ademhaling en beweging in optimale conditie te brengen. Lang verhaal kort: op de dag van de operatie bleek de tumor verdwenen.

'Tegen lotgenoten wil ik zeggen: gebruik je gezonde verstand, verzamel zoveel mogelijk informatie, kijk en ervaar bewust wat er in je lijf gebeurt en stel vanuit alle informatie die je hebt, je eigen plan samen. Neem de tijd om na te denken over je beslissing. Kanker ontstaat niet in één dag. Alles wat je vanuit het reguliere circuit wordt aangeboden, gebeurt vanuit een protocol. Als een arts zich niet aan het protocol houdt, loopt hij het risico aangeklaagd te worden. Maar andersom geldt dat niet: als patiënt mag je steeds zelf je eigen keuze maken.'

Leefstijlroer

Naast voeding hebben de NTTT-artsen aandacht voor andere factoren die de gezondheid beïnvloeden: beweging, ontspanning, slaap, middelengebruik en verbinding. 'Voeding staat voorop. In die zin ben ik nog een Moerman-arts', zegt Roland Lugten. 'In de praktijk zie ik bijzondere dingen gebeuren. Als mensen overstappen op een voedingspatroon zoals MMV dat voorschrijft, dan zie je dat het effect heeft op andere leefstijlonderdelen.'

Waarom voeding zo belangrijk is? Lugten: 'Wat ik altijd duidelijk maak aan patiënten is dat wij in korte tijd van natuurlijke voeding als jager-verzamelaars zijn overgestapt op een onnatuurlijk voedingspatroon. Onze darmen en stofwisseling zijn niet toegerust om elke dag modern en industrieel bewerkt voedsel te verwerken. Onze westerse manier van eten is toxisch geworden; daar worden we ziek van. Ongezonde voeding is de norm. Als ik dat zo uitleg, begrijpen mensen dat meestal wel.'

In de loop der jaren pasten de artsen het dieet aan naar actuele inzichten. Zo werd het dieet uitgebreid met visvetzuren (vanwege de omega-3), paddenstoelen (vanwege de bètaglucanen), curcumine, gember en kruiden. Zaken waar Moerman in zijn tijd geen kennis van kon hebben.

Moerman legde als eerste arts in Nederland de relatie tussen voeding en kanker. In de gelofte die artsen in die tijd aflegden stond: ‘Ik zal dieetregels naar beste eer en vermogen aanwenden tot heil der zieken.’ Deze expliciete benoeming van voeding is in 2003 uit de artseneed geschrapt. MMV houdt voeding als basis van gezondheid graag overeind en daarmee het gedachtegoed van Moerman en zijn voorgangers levend. Zoals geneesheer Hippocrates zei: ‘Laat uw voeding uw medicijn zijn, en uw medicijn uw voeding.’