Het is een kleurige afbeelding met een frisse en aantrekkelijke uitstraling, bestaande uit vijf vakken. Die zijn ingedeeld met groepen producten en omkranst door plaatjes van groenten, fruit en granen. De Schijf for Life. Een informatieve cirkel die als richtingaanwijzer dient voor een verantwoorde, gezonde en milieuvriendelijke levenswijze. De opstellers zijn plantaardig diëtist Lobke Faasen en milieujurist Armanda Govers. Hoe kwamen zij op het idee? Lobke vertelt over haar missie en de achtergronden van dit initiatief.
‘Binnen de reguliere gezondheidszorg is het een uitzondering om voedingsadviezen te geven die zijn gebaseerd op een uitsluitend plantaardige voeding. Ik wil me ervoor inzetten dat die juist de norm wordt,’ vertelt ze, waarbij ze direct de kanttekening maakt dat het uitdrukkelijk niet haar bedoeling is om een ander op te leggen wat die wel en niet zou mogen eten. Ze vergelijkt het met het rookbeleid van de afgelopen jaren, dat heeft immers het gedrag op dat gebied aanmerkelijk veranderd. Overal roken is niet meer vanzelfsprekend. ‘In een ziekenhuis word je tegenwoordig naar buiten gestuurd als je een sigaret wilt opsteken. Dus lijkt het me logisch ook beleid te maken voor andere ongezonde gewoonten waar de mens en de planeet ziek van worden. De situatie is nu zo dat mensen in de zorg voeding krijgen voorgeschoteld waarvan ze in principe ziek werden, saucijzenbroodjes, kroketten, slagroom... Dat is toch raar? Nog altijd wordt vaak gezegd dat je vlees moet eten omdat je anders niet voldoende voedingsstoffen binnenkrijgt. Onzin. Kijk naar de studies rond de Blue Zones. Dat zijn gebieden in de wereld waar mensen hoge leeftijden bereiken en het gezondst oud worden. Er is uitgeplozen waardoor dat komt. Die mensen eten voornamelijk plantaardig. Uiteraard spelen zaken als lichaamsbeweging en omgaan met stress ook een rol, het gaat tenslotte om hun gehele manier van leven. Uit de Adventist Health Studies* is gebleken dat de mensen die plantaardig aten de hoogste levensverwachting hadden.’
* Adventist Health Studies (AHS) is een reeks medische onderzoeksprojecten van de Loma Linda University die het verband tussen levensstijl, dieet, ziekte en mortaliteit van zevendedagsadventisten meten.
Broodje ham
‘Wat ik zou willen, is dat artsen en diëtisten een dergelijk eetpatroon niet meer actief ontmoedigen. Er moet daarom nog veel gebeuren. Zelf heb ik meegemaakt dat ik voor een kleine ingreep in het ziekenhuis lag. Na afloop werd me gevraagd wat ik wilde eten. Doe maar een beetje fruit, zei ik. Tot mijn verbazing kreeg ik als antwoord dat het fruit waarschijnlijk op zou zijn. Als ik een broodje ham had gewild, was dat er in elk geval wel geweest. Dat is toch het bewijs dat het anders moet?’
Voedingstekorten
Lobke studeerde in 2016 af als regulier diëtist. Een jaar later gaf ze zichzelf de specialisatie ‘plantaardig’. ‘Ik ben vooral coach’, vertelt ze. ‘Als mensen ongezond eten, probeer ik erachter te komen waarom ze slechte voedingskeuzes maken en waarom gezond eten moeilijk voor ze is. Dat kan met stress te maken hebben of met de behoefte een ander te pleasen. De Schijf for Life is onderdeel van mijn werk. Het initiatief daarvoor hebben we genomen omdat we vonden dat het Voedingscentrum onvolledige informatie gaf, terwijl zij juist de autoriteit op het gebied van voeding zijn. Zo hebben ze een sheet voor gezondheidszorgmedewerkers met uitleg over vegetarisch en veganistisch eten. Daarin leggen ze maar liefst zeventien keer de nadruk op mogelijke voedingstekorten van B12, ijzer en eiwit en melden ze maar één keer een gezondheidsvoordeel, het kleinere risico op hart- en vaatziekten. Als je het zo beschrijft, zou ik ook niet warm worden van een plantaardig voedingspatroon. Als je bij hen op zoek gaat naar hoe je gezond en plantaardig kan eten, dan is de uitkomst dat vegetarisch nog wel enigszins door de beugel kan, mits je zuivel en eieren eet. Vegan gaat hen veel te ver.’
Ecologische grenzen
‘Armanda Govers wilde dit al heel lang met het Voedingscentrum bespreken. Zij is oprichter van de stichting Even Geen Vlees. Ze kreeg echter steeds nul op het rekest. Toen wij met elkaar in contact kwamen, stelde ze voor dat we zelf iets zouden gaan maken met goede en volledige informatie over plantaardige voeding. Dat werd de Schijf for Life. Nooit gedacht dat het zo breed zou worden opgepakt. Ik ben hoofdauteur van het achtergronddocument met uitgebreide uitleg. Een groep diëtisten heeft dat gelezen en me feedback gegeven, weer andere hebben het onderschreven. Die hebben er geen bijdrage aan geleverd, maar staan er helemaal achter. Hun namen staan vermeld op de website. Met de Schijf for Life heeft de consument nu een duidelijk overzicht van hoe je niet alleen op een verantwoorde manier gezond en plantaardig kan eten, maar ook hoe je dat kan doen op een manier die de ecologische grenzen van de planeet respecteert. Want dat is wat we voor ogen hebben: een advies in lijn met de klimaatdoelen en in lijn met de gezondheid van de burger. Die twee aspecten horen bij elkaar.’
Nierproblemen
Dat ze met haar werk deze richting zou gaan, tekende zich al een beetje in haar jeugd af. Ze was veertien jaar toen ze besloot voortaan vegetarisch te gaan eten. ‘Dat had destijds overigens niks met gezondheid te maken, maar wel met dieren’, vertelt ze daarover. ‘Op mijn zeventiende ben ik Voeding en Diëtetiek gaan studeren. Ik had een hele leuke tijd in die vier jaren, want voeding is mijn passie en ik wilde er zoveel mogelijk over leren. Toch vond ik vaak de lessen over voeding niet helemaal logisch, maar kon er de vinger niet helemaal op leggen. It just didn’t make sense. Wat ik me bijvoorbeeld goed herinner, is dat ik in het studiemateriaal las dat je bij nierproblemen minder eiwitten moest gaan eten. Waarom doen we dat niet al daarvóór dan, vroeg ik me af, iemand krijgt niet zomaar nierproblemen. Later liep ik stage bij een diëtist die me wees op de website nutritionfacts.org. Die is van Michael Greger, een Amerikaanse arts die daar veel filmpjes over voeding en gezondheid met wetenschappelijke onderbouwing op heeft gezet. Ik zag dat hij in een video uitlegde dat diabetes ook kan worden veroorzaakt door te veel eiwitten en vetten, niet alleen door suiker. Dat intrigeerde me en ik ben zijn boek Hoe overleef je gaan lezen. Daarin legt hij twaalf hoofdoorzaken van een voortijdige dood uit. Weliswaar schetst hij daarbij de Amerikaanse situatie, maar heel veel vragen die ik tijdens mijn opleiding had, werden erin beantwoord. Zo werd me duidelijk dat je niet zoveel dierlijke eiwitten hoeft te eten als je ziek bent als vaak wordt gesuggereerd. Het zijn juist planten die tegen ziekten beschermen.’
Gruwelijkheden
‘Ook realiseerde ik me dat het absoluut niet duurzaam is als mensen zich volproppen met dierlijke eiwitten. Alleen dat is al een reden om dergelijk voedsel te laten staan. Op het moment dat ik het boek van Greger las, at ik voor ongeveer 90% plantaardig. Toen ik me vervolgens verdiepte in hoe het werkt in de zuivelindustrie, kwam ik achter zoveel gruwelijkheden dat ik ben overgeschakeld naar vegan.’
Vegan kroketten
Op de vraag hoe zij de toekomst van Nederland voor zich zou zien als meer dan de helft van de mensen veganistisch gaat eten, antwoordt ze: ‘Ik verwacht toch wel dat de kosten voor de gezondheidszorg een stuk lager zullen uitvallen, want mensen krijgen dan meer vezels, vitaminen en mineralen binnen. Wel moet je plantaardig eten goed definiëren, want bijvoorbeeld vegan kroketten of vegan pizza’s bevorderen niet bepaald de gezondheid. Het gaat om een bewust plantaardig voedingspatroon. Er zou minder overgewicht zijn. En de natuur zou er wel bij varen, want veel landbouwgrond kunnen we daaraan teruggeven. Als grasland blijft en dieren grazen daarop, heet dat ook natuur. Maar dat is van een andere orde dan natuur die met rust wordt gelaten. Wat, denk je, neemt meer CO2 op? Een grasveld met koeien die methaangas uitstoten of een plek met bomen? Je moet het zo zien: als je toe wilt naar de meest duurzame vorm van veehouderij, kom je uit op kringlooplandbouw. Daarin blijft het dier onderdeel van het hele systeem. Als je dat dier eruit haalt, wordt de vraag: wat is duurzame landbouw? Dan is dat dier niet meer nodig voor vleesconsumptie. Wel zou het lekker mogen grazen, z’n eigen gang gaan en oud worden. Nu slachten we in Nederland 1,8 miljoen dieren per dag. Wereldwijd gaat het om 72 miljard, exclusief vissen, even zo uit mijn hoofd gezegd. Dat vereist ongelooflijk veel grondstoffen, land, soja en water. Daarnaast stoot het veel broeikasgassen uit.’
Dierdichtheid
‘Hoewel ik natuurlijk geen uitgebreide kennis heb over ziekten als virussen, weet ik wel dat veel dieren bij elkaar een broedplaats wordt voor zoönosen. Alles duidt erop dat COVID dat ook is. Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren heeft daar een boek over geschreven met de titel Dieren kunnen de pest krijgen. Er kan een virus uitbreken in een varkensstal, wat op zich niet heel ernstig hoeft te zijn. Maar als dat virus vervolgens overgaat op een ander dier en het gaat muteren, ontstaat er een groot risico. Mensen zijn zich daar over het algemeen niet van bewust. Ik vond het verbazingwekkend toen ik een poos terug een berichtje las op NOS.nl dat op een of ander waddeneiland mensen gingen liggen zonnen tussen de dode vogels. Die dieren waren overleden aan de vogelgriep. En dan te bedenken dat de mensen die de dieren daar komen opruimen een dikke laag beschermende kleding moeten dragen. Die badgasten hadden geen idee van wat ze deden. Zo gevaarlijk! Dat virus kan op iemand overslaan en muteren. Volgens Esther hebben we in Nederland de grootste dierdichtheid ter wereld. Dat maakt de kans groot dat de volgende virusuitbraak hier vandaan zal komen.’
Generatie
Dat er nog best een lange weg te gaan is om mensen bewuster te maken van de gevolgen van hun leefwijze en de samenhang met de natuur, blijkt ook uit een interview dat Lobke een poosje geleden gaf aan een journalist van de Volkskrant. ‘Die wilde het met me hebben over de reden waarom veganistische voeding gezonder zou zijn. Omdat het veel duurzamer is waardoor het urgent wordt voor iedereen om erop over te schakelen, was mijn reactie. Blijkbaar vond hij dat geen goed antwoord, want hij zei daarop: ‘Maar ik wil het met je hebben over de ménselijke gezondheid.’ Alsof die twee aspecten los van elkaar zouden staan. Ik ben nu 27 en merk dat het onderwerp steeds meer gaat leven bij mijn generatie. Logisch, want onze toekomst is groter dan die van ouderen. Daarom pleit ik ervoor dat als de maatschappij echt niet aan een plantaardig voedingspatroon wil, we erop gaan letten dat de hoeveelheid vlees die we consumeren binnen de grenzen blijft van wat de wereld aankan. Alleen al de zorg voor onze planeet geeft reden genoeg om anders te gaan leven en eten.’
